تشریح در طب دوران تمدن اسلامی و شیوه های دستیابی به دانش آن

در طب دوران تمدن اسلامی درمان با جراحی (العمل بالید یا دستکاری) یکی از دو راه معمولِ درمان بیماری ها و این نحوه ی درمان برای پزشک، مستلزم آشنایی او با دانش تشریح بوده است؛ اما تشریح در آن روزگار معنایی فراتر از شکافتن جسد انسان داشته است و علاوه بر کالبدشکافی (شکافتن کالبد)، کالبدشناسی (شناخت ساختار یا هیئت کالبد) و وظایف الأعضاء (شناخت عملکرد اعضاء) یا به تعبیری خویشکاری شناسی اندام ها را نیز شامل می شده است. کسب این دانش برای پزشکان دوره ی اسلامی از شش راه یا به شش شیوه امکان پذیر بوده است: 1. مطالعه ی کتب طبی پیشینیان؛ 2. مطالعه بر روی حیوانات و شکافتن کالبد آنها؛ 3. مطالعه بر روی اسکلت اجساد مردگان؛ 4. مشاهده ی زخم ها و جراحات اشخاصی که در اثر سوانح و حوادث و یا جنگ ها آسیب می دیده اند؛ 5. استنتاج های عقلی با استناد به قوانین طبیعی و پشتوانه های علمیِ نظری؛ 6. شکافتن جسد انسان. شواهد تاریخی نشان می دهد که پزشکان آن دوره از پنج راه نخست برای درمان استفاده می کرده اند؛ در خصوص استفاده از راه ششم نیز با توجه به موضوع حرمت شکافتن جسد انسان، ضمن اینکه هیچ کدام استفاده از آن شیوه را انکار نکرده اند، شواهدی دال بر استفاده ی احتمالی آنان از این راه نیز وجود دارد.